Bij het meemaken van nare gebeurtenissen zijn er verschillende reacties mogelijk in ons brein en zenuwstelsel:

• Wanneer je voldoende toegang hebt tot sociale contacten om je te steunen gedurende de nare gebeurtenis en er goed over kan praten, dan voel je je over het algemeen veilig en verbonden. Het lukt het je om helder na te denken, te focussen, beslissingen te nemen, het probleem zo goed mogelijk op te lossen en flexibel te zijn. Je ‘window of tolerance’ is dan voldoende groot en het lukt je om jezelf voldoende te reguleren en onder controle te houden. Gevoelens als liefde, kalmte, vriendelijkheid en geduld zijn nog toegankelijk. Ook lukt het om te ontspannen, te slapen en te eten. Je hebt voldoende veerkracht. Dit wordt vaak ‘het mensenbrein’ genoemd.

• Wanneer er onvoldoende veiligheid ervaren wordt vanuit het sociale contact om je heen op het moment van een nare gebeurtenis, zorgt dit voor een toename aan alertheid en schiet het zenuwstelsel vanuit zijn ontspannen modus in overleefmodus. Gevoelens als woede, paniek en angst komen omhoog en je bent geneigd te vluchten of te vechten. Er komt een enorme hoeveelheid energie vrij in je lichaam die voornamelijk naar je benen (bij angst) of handen (bij boosheid) stroomt. Je voelt je over het algemeen oncomfortabel, overprikkeld, je wil jezelf verdedigen, schreeuwen of wegrennen. Gevolgen van je acties kan je niet goed overzien en je kan er op dat moment niet goed over nadenken. Je kan in deze staat van zijn niet eten of slapen, daar ben je te alert voor. Dit wordt vaak ‘het zoogdierenbrein’ genoemd.

• Het komt voor dat vechten of vluchten bij een nare gebeurtenis niet mogelijk is en dat er tegelijkertijd ook geen veiligheid ontleend kan worden aan sociaal contact met anderen. Er zit voor ons lichaam en brein op zo’n moment niets anders op dan te bevriezen. Ons zenuwstelsel gaat in ‘shut down’ en zal alle energie gebruiken om te overleven. Je voelt je op zo’n moment uitgeput, onderprikkeld, langzaam en moe. Je kan niet focussen of je ergens toe motiveren. Wat je voelt kan je het beste omschrijven als vlak, ver weg, verdoofd, in trance of leeg. Deze fase noemen we dissociatie. Je kan niet meer nadenken en checkt als het ware uit. Je hoofd lijkt vol met watten te zitten. In deze staat van zijn ben je geneigd weg te kruipen, jezelf te verstoppen en dingen te vermijden. Soms kan je gemakkelijk flauwvallen. Omdat je zo min mogelijk energie verbruikt, heb je geen honger. Wel ben je vaak erg moe en slaap je veel. Dit wordt vaak het ‘reptielenbrein’ genoemd.

In de praktijk zien we vaak dat kinderen en jongeren die gedissocieerd zijn geen toegang hebben tot de lichamelijke sensaties die bij de traumatische herinneringen horen. Ook komt het voor dat kinderen zelfs de herinneringen zelf compleet geblokkeerd hebben. We zoeken altijd naar een manier om toch toegang tot alle herinneringen te krijgen, vaak lukt dit. Het lukt niet altijd volledig, waardoor het kan zijn dat het kind een deel wat nu nog niet toegankelijk is, op een later moment alsnog moet verwerken.

Wanneer dissociatie niet behandeld wordt bij kinderen, kan dit in de toekomst uitgroeien tot een dissociatieve stoornis. Het is daarom belangrijk om altijd oog te hebben voor dissociatie gedurende een traumabehandeling en hier op in te steken.

Wanneer dissociatie behandeld wordt en het lukt om uit de dissociatieve staat van zijn te komen, gebeurt het heel vaak dat het lichaam en brein eerst in de vecht/vluchtmodus terecht komen om daarna als het ware pas in het rustigere mensenbrein te landen. Dit kan ervaren worden als dat het eerst een periode ‘minder goed’ met het kind gaat. Boosheid en angsten komen namelijk volledig terug en kunnen op zo’n moment bewust ervaren en verwerkt worden. Ouders en kinderen krijgen hier gepaste ondersteuning bij.